Trong quá trình hội nhập kinh tế toàn cầu, việc sáp nhập, mua bán doanh nghiệp hay còn gọi là hoạt động M & A (Merger & Acquisition) hiện nay trở nên khá phổ biến.  Mục đích của hoạt động này nhằm tạo ra cơ hội phát triển mới cho doanh nghiệp, mở rộng quy mô, tăng cường sức cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường.  Tiềm lực tạo ra từ công cuộc mua bán sáp nhập khá lớn, những ưu điểm về thời gian, nhân lực, chiến lược phương án tối ưu hoạt động… thu hút sự tham gia của các doanh nghiệp khi xây dựng chiến lược, kế hoạch mới.  Dù phần lớn các thương vụ M&A đều mang lại hiệu ứng tích cực.  Tuy nhiên, cùng với những ưu điểm, quá trình M & A cũng mang đến không ít rủi ro, hạn chế, những rào cản buộc doanh nhiệp phải cân nhắc trước khi tiến hành.  Trong tình hình kinh tế có nhiều khó khăn như hiện nay, việc tìm kiếm dòng tiền để tiếp tục vận hành được các doanh nghiệp ưu tiên hàng đầu.  Và phương án sáp nhập mua bán một phần được nhiều doanh nghiệp sử dụng để bổ sung nguồn vốn, nỗ lực tái cấu trúc.

Tổng quan về mua bán sáp nhập  doanh nghiệp

Hoạt động M&A không chỉ là một chiến lược kinh doanh, mà còn là động lực đổi mới và phát triển bền vững cho các doanh nghiệp, là một trong những phương án tối ưu hóa hoạt động kinh doanh trong giai đoạn hiện nay. Luật Doanh nghiệp năm 2020 đưa ra 05 hình thức tổ chức lại doanh nghiệp tại tại Khoản 31 Điều 4 là việc chia, tách, hợp nhất, sáp nhập hoặc chuyển đổi loại hình doanh nghiệp. Chỉ có khái niệm hợp nhất và sáp nhập doanh nghiệp được quy định tại Điều 200 và Điều 201,  không có khái niệm mua bán doanh nghiệp. Nhưng thông qua những quy định tại đây có thể khái quát về hoạt động mua lại sáp nhập doanh nghiệp như sau:

Sáp nhập là sự hợp nhất của các doanh nghiệp độc lập thành một doanh nghiệp duy nhất.  Là việc hai hay một số doanh nghiệp cùng thỏa thuận với nhau nhằm chia sẻ tài sản, thị phần, thương hiệu để hình thành một doanh nghiệp mới với tên gọi mới và chấm dứt sự tồn tại của các doanh nghiệp cũ.  Các thương vụ sáp nhập mang tính chất hợp tác và mở ra một xu hướng phát triển với quy mô to lớn hơn.

Mua lại dùng để chỉ  việc một doanh nghiệp mua lại một phần hoặc toàn bộ cổ phiếu của doanh nghiệp khác, từ đó kiểm soát hoàn toàn doanh nghiệp được mua lại.  Là việc một doanh nghiệp thực hiện mua lại hoặc thôn tính một doanh nghiệp khác và không hình thành nên một pháp nhân mới.  Mua lại xảy ra khi doanh nghiệp mua lại giành được quyền kiểm soát doanh nghiệp mục tiêu.  Đó có thể là quyền kiểm soát cổ phiếu, quyền kinh doanh hoặc tài sản của doanh nghiệp mục tiêu.  Mua lại thường xảy ra ở những thương vụ mang tính chất cạnh tranh, thâu tóm lẫn nhau giữa các doanh nghiệp, tổ chức.  Việc mua bán doanh nghiệp chỉ được thực hiện một cách trực tiếp đối với doanh nghiệp tư nhân.  Đối với các loại hình doanh nghiệp khác như Công ty TNHH Một thành viên, Công ty TNHH Hai thành viên trở lên, Công ty cổ phần, việc mua bán này được thực hiện gián tiếp thông qua việc mua lại vốn góp của chủ sở hữu công ty, phần vốn góp của thành viên công ty hoặc cổ phần của cổ đông công ty.

Mua lại và sáp nhập đang hoạt động là một trong những phương án tối ưu hóa hoạt động kinh doanh.  Về mặt pháp lý, mua bán và sáp nhập doanh nghiệp là hai vấn đề khác nhau nhưng có mối liên hệ mật thiết với nhau.  Điểm chung của hoạt động mua bán, sáp nhập, hợp nhất là tạo cho doanh nghiệp mới hình thành có giá trị lớn hơn nhiều lần giá trị riêng lẻ của một doanh nghiệp ban đầu.  Phương án này có nhiều ưu điểm bởi không mất thời gian gây dựng doanh nghiệp từ con số không, nhưng cũng có nhiều khía cạnh cần phải cân nhắc, đánh giá để hạn chế những rủi ro tiềm ẩn.

Mua bán sáp nhập – Giải pháp tăng nội lực cho doanh nghiệp

Thực tiễn cho thấy hoạt động M&A đã trở thành một kênh huy động vốn hiệu quả, có vai trò quan trọng trong việc đa dạng hóa các kênh thu hút vốn đầu tư, góp phần không nhỏ vào việc thúc đẩy quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, tái cấu, nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường.

Mở ra cơ hội mới nhờ nâng cao quy mô.  Tăng cường hoạt động kinh doanh, mở rộng thị trường.  Các doanh nghiệp đều muốn phát triển lớn mạnh bằng cách mở rộng lĩnh vực kinh doanh hoặc mở rộng quy mô, chiếm lĩnh thị trường đối với ngành nghề đang phát triển của doanh nghiệp.  Việc mua bán sáp nhập sẽ giúp doanh nghiệp thâm nhập được vào thị trường mới, mở rộng phạm vi phân phối, mở rộng chi nhánh, phòng giao dịch, các dự án,…  Quy mô doanh nghiệp tăng,  dây chuyền sản xuất, kênh phân phối hàng hóa được đẩy mạnh sẽ giúp doanh nghiệp phát triển thị phần, tăng hiệu quả kinh doanh. Với quy mô lớn, doanh nghiệp mới cũng sẽ có một vị thế thuận lợi khi đàm phán với đối tác, mở rộng các kênh marketing, hệ thống phân phối cũng như tăng vị thế trong mắt cộng đồng.  Qua đó tạo điều kiện cho doanh nghiệp xây dựng một danh mục đầu tư ít rủi ro, đem lại nguồn thu nhập ổn định, tạo niềm tin với các nhà đầu tư.  Đồng thời, sẽ mở ra những cơ hội kinh doanh mới, giúp doanh nghiệp có thể chuyển hướng đầu tư dễ dàng.

Góp phần cải thiện nguồn tài chính.  Một trong những lợi ích nổi bật nhất khi thực hiện M&A đó là sức mạnh về tài chính của doanh nghiệp sẽ được cải thiện một cách đáng kể.  Sau khi mua bán sáp nhập, doanh nghiệp mới sẽ có được một nguồn tài chính mạnh mẽ.  Khả năng tiếp cận nguồn vốn mới giúp doanh nghiệp tăng thêm sức mạnh để cạnh tranh với các đối thủ khác trên thị trường.  Đối với các doanh nghiệp đang làm ăn thua lỗ, bị suy thoái hoặc lợi thế cạnh tranh bị giảm sút, thiếu sự thích nghi đối với môi trường kinh doanh mới… thì M&A là giải pháp tài chính giúp họ tránh thua lỗ triền miên, thúc đẩy quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp, tạo kênh thu hút đầu tư, giúp  chuyển dịch  dòng đầu tư, đưa đến các cơ hội tốt.

Nâng cao trình độ kỹ thuật công nghệ.  Đầu tư kỹ thuật công nghệ là chìa khóa cho sự thành công của các doanh nhiệp trong bối cảnh yêu cầu đổi mới công nghệ luôn liên tục.  Để nhanh chóng phù hợp với đà phát triển công nghệ, thông qua hoạt động M&A, các doanh nghiệp có thể tận dụng công nghệ hay kỹ thuật của nhau để tạo lợi thế sức mạnh cạnh tranh như là một giải pháp phù hợp công nghệ.  Ngoài ra, với nguồn vốn dồi dào khi tái cấu trúc cũng là một trong những điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp có điều kiện đầu tư, trang bị những công nghệ hiện đại phục vụ cho việc kinh doanh, sản xuất.

Sàng lọc nhân sự và cắt giảm chi phí.  Bên cạnh vốn là điều kiện tiên quyết, nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu hoạt động, thiếu kiến thức về quản trị công ty, sử dụng công nghệ… cũng là thách thức không nhỏ đối với các doanh nghiệp.  Khi các doanh nghiệp sáp nhập, thực tế các nhu cầu công việc sẽ giảm, nhất là các công việc gián tiếp.  Vì vậy, cũng có thể coi đây sẽ là dịp để các doanh nghiệp sàng lọc những vị trí kém hiệu quả, không còn phù hợp.  Và doanh nghiệp sẽ có cơ hội tiếp nhận nguồn lao động có kỹ năng, trình độ và kinh nghiệm cao hơn, phù hợp hơn.  Nguồn nhân lực doanh nghiệp được cải thiện và hoàn thiện hơn.  Đối với các nhà đầu tư, M&A là một cách thức hiệu quả để họ bước vào thị trường một cách nhanh chóng mà không cần mất thời gian để tìm kiếm một dự án hay làm các thủ tục hành chính.  Bên cạnh đó M&A, cũng giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí bôi trơn khi thành lập một doanh nghiệp mới, tạo ra một thị trường mới và các chi phí phát sinh khác.

Các hình thức mua bán sáp nhập doanh nghiệp phổ biến

Một thương vụ M&A có thể được thực hiện theo nhiều hình thức khác nhau tùy vào ngành nghề kinh doanh, tùy vào nhu cầu của bên mua và bên bán.  Nhưng nhìn chung tại Việt Nam có 2 mô hình hoạt động M&A phổ biến, có thể kết hợp cả 2 mô hình với nhau trong cùng một thương vụ: Mua lại một phần tài sản của doanh nghiệp.  Mua lại cổ phần hoặc phần vốn góp của doanh nghiệp mục tiêu.  Hình thức M & A được thể như sau:

M&A theo chiều ngang (Horizontal).  Là hình thức mua bán, sáp nhập giữa các doanh nghiệp cung cấp các dòng sản phẩm và dịch vụ giống nhau hoặc tương tự nhau cho người tiêu dùng cuối cùng.  Các công ty, trong trường hợp này, thường là đối thủ cạnh tranh trực tiếp, cùng một ngành và ở cùng một giai đoạn sản xuất.  Lợi ích của loại sáp nhập mua bán này là doanh nghiệp sẽ loại bỏ được sự cạnh tranh cùng nhau và sẽ giúp tăng thị phần, doanh thu và lợi nhuận cho nhau.

M&A theo chiều dọc (Vertical).  Hình thức này được thực hiện với mục đích kết hợp hai công ty có cùng chuỗi giá trị sản xuất, cùng một dịch vụ nhưng khác biệt duy nhất là không cùng giai đoạn sản xuất mà họ đang hoạt động.  Hình thức này thường được thực hiện nhằm duy trì đảm bảo nguồn cung cấp nguồn hàng thiết yếu, tránh mọi sự gián đoạn trong nguồn cung cấp.  Bên cạnh đó, cũng nhằm mục đích giảm nguồn cung cấp cho các đối thủ cạnh tranh từ đó giúp doanh nghiệp tăng doanh thu, giảm thiểu các chi phí trung gian không cần thiết.  Các doanh nghiệp thường có xu hướng chọn lựa xúc tiến theo hình thức M&A này.

M&A kết hợp (Conglomerate).  Là hình thức mua bán và sáp nhập để hình thành nên các tập đoàn.  Việc sáp nhập kiểu tập đoàn diễn ra giữa các công ty phục vụ cùng một một ngành hàng, nhưng họ không cung cấp các sản phẩm và dịch vụ giống nhau.  Sản phẩm của họ có thể được bổ sung, hỗ trợ cho nhau, nhưng về mặt kỹ thuật không phải là sản phẩm giống nhau.  Các sản phẩm này sẽ bổ sung cho nhau, giúp khách hàng thuận lợi hơn vì hai sản phẩm, dịch vụ này sẽ liên quan đến nhau, thường được sử dụng cùng nhau.  Mục đích của hình thức M&A này giúp các doanh nghiệp đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ.  Cùng với đó giúp gia tăng thị phần và lợi nhuận bởi vì khi bán một dịch vụ hay sản phẩm này sẽ dễ dàng bán thêm các sản phẩm khác, ví dụ sự kết hợp của công ty thiết kế và doanh nghiệp xây dựng.  Sau khi khách hàng tìm kiếm dịch vụ thiết kế sẽ tìm tiếp những công ty xây dựng, nên nếu cùng một đơn vị vừa thiết kế, thi công thì khách hàng sẵn sàng lựa chọn luôn cùng một đơn vị.  Điều này sẽ mang lại cho khách hàng sự tiện ích và doanh nghiệp thì có cơ hội tham gia vào các lĩnh vực khác không có sẵn trước đó.

Những rào cản trong hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp

Mỗi một hình thức M&A đều có những quy định riêng của pháp luật.  Quá trình thực hiện M & A thường được các doanh nghiệp điều nghiên rất kỹ trước khi tiến hành, tuy nhiên vẫn có những rào cản nhất định.

Rào cản về mặt pháp lý.  Về tổng thể, một giao dịch mua bán sáp nhập chịu sự chi phối của nhiều điều luật khác nhau tùy theo ngành nghề, thông thường là các luật: Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Cạnh tranh, Luật Chứng khoán… chưa kể đến những thông tư nghị định, nên việc thực hiện các thủ tục rất mất thời gian và không đơn giản.  Những rào cản về mặt pháp lý còn có thể là rủi ro trong quá trình doanh nghiệp hoạt động hay tạm dừng, phá sản, có những vi phạm các nghĩa vụ về thuế, nợ đọng các khoản tiền, không tuân thủ quy định của pháp luật.  Rủi ro từ các hành động liên quan đến pháp lý của đối tác như kiện tụng tranh chấp hợp đồng lao động, hợp đồng dân sự.  Rủi ro đến từ các hành vi cố ý, vô ý hoặc bất cẩn của cán bộ quản lý và người lao động của doanh nghiệp dẫn tới doanh nghiệp đang bị kiện tụng hay vướng vào các vấn đề pháp lý khác.

Rào cản về tài chính.  Đây là rào cản mà bên mua đặc biệt quan tâm, những rào cản trong vấn đề tài chính là những rủi ro nghiêm trọng, có thể liên quan đến việc góp vốn. Doanh nghiệp chưa góp đủ vốn, nguồn vốn kinh doanh không minh bạch sẽ tạo ra những rủi ro về tài sản bao gồm việc định giá tài sản không đúng với giá trị thực tế, rủi ro trong các khoản nợ đối với cơ quan nhà nước và đối tác.  Rào cản này được xử lý theo cách thông thường là doanh nghiệp mua lại công ty sẽ thuê đơn vị kiểm toán độc lập kiểm tra, rà soát lại các nội dung liên quan đến tài chính để đánh giá những rủi ro về tài chính, đối với tài sản thì thuê bên thẩm định giá để định giá lại doanh nghiệp.  Vì vậy, trước khi thực hiện bất cứ một hoạt động M&A nào, nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ các quy định của pháp luật để xác định mục đích đầu tư có đạt được hay không và cần phải thực hiện đầu tư như thế nào để pháp luật bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của mình.

Rào cản về văn hóa. Văn hóa doanh nghiệp sẽ bị pha trộn. Mỗi doanh nghiệp mang nét văn hóa riêng được xây dựng qua quá trình hoạt động.  Sự kết hợp những đặc trưng riêng sẽ gây khó khăn và tạo rào cản cho doanh nghiệp, gây mệt mỏi cho đội ngũ nhân viên. Đội ngũ nhân sự sẽ cảm thấy bối rối khi làm việc trong môi trường với kiểu văn hóa doanh nghiệp bị pha trộn, đồng thời họ phải tìm cách thích nghi với những thay, niềm tin của họ đối với ban lãnh đạo cũng thay đổi, vừa duy trì văn hóa doanh nghiệp cũ vừa phải tiếp nhận thêm  văn hóa doanh nghiệp khác.  Nếu lãnh đạo doanh nghiệp không tìm được phương pháp kết hợp hài hòa một cách tối ưu nhất thì sẽ mất rất nhiều thời gian việc trộn lẫn các văn hóa doanh nghiệp mới có thể thành một thực thể thống nhất và vững chắc.  Nếu không đội ngũ nhân sự sẽ cảm thấy rời rạc, mối liên kết không chắc chắn làm cho văn hóa doanh nghiệp mới trở nên hỗn độn dễ đổ vỡ.

Những rào cản trong mua bán và sáp nhập doanh nghiệp điều tất yếu của quá trình M & A.  Để đảm bảo việc sáp nhập đạt hiệu quả cao nhất, đây là điều các doanh nghiệp cần tìm hiểu để có hướng xử lý thích hợp.

Cùng tìm hiểu sâu hơn ở những bài viết tiếp theo.  Đừng quên theo dõi và cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích khác trên trang web của chúng tôi.  Khi cần, hãy liên hệ với chúng tôi để được hướng dẫn chi tiết hơn:  info@letranlaw.com