Phong tỏa tài khoản là việc chỉ số tiền gửi thanh toán bị tổ chức có thẩm quyền cấm chuyển dịch, sử dụng một hoặc toàn phần khi vi phạm quy định do Nhà nước ban hành. Bài viết sau đây của LeTran, một công ty luật chuyên về tranh tụng hàng đầu tại Việt Nam, sẽ làm rõ các vấn đề xung quanh việc phong tỏa tài khoản theo vụ kiện dân sự.

Nền tảng, tiến trình và điều kiện để thực hiện yêu cầu phong tỏa tài khoản ngân hàng

Theo Điều 124 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, phong tỏa tài khoản ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc Nhà nước là một trong những biện pháp khẩn cấp tạm thời mà đương sự có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng trong quá trình giải quyết vụ án.  Tuy nhiên, phải có đủ căn cứ cho thấy biện pháp này là cần thiết để đảm bảo cho việc giải quyết vụ án hoặc để thi hành án.

Việc áp dụng biện khẩn cấp tạm thời thường đóng vai trò quan trọng vì nó tăng hiệu  quả trong việc giải quyết vụ án, tạo điều kiện thúc đẩy việc thi hành án, ngăn chặn các đương sự trong vụ án tẩu tán tài sản trong ngân hàng của họ.

Theo quy định, trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đơn yêu cầu phong tỏa tài khoản, nếu bên yêu cầu đã hoàn thành biện pháp ký quỹ bảo đảm theo quy định thì Thẩm phán phải ra ngay quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.  Trong trường hợp không chấp nhận yêu cầu thì Thẩm phán phải thông báo bằng văn bản cho bên yêu cầu và nêu rõ lý do.

Những vấn đề thực tế khi yêu cầu phong tỏa tài khoản ngân hàng

Khoản tiền đảm bảo để thực hiện việc phong tỏa tài khoản ngân hàng

Theo quy định tại Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP thì Tòa án sẽ chỉ ra quyết định phong tỏa tài khoản ngân hàng khi bên yêu cầu đã hoàn thành biện pháp bảo đảm.  Cụ thể, bên yêu cầu phải gửi một khoản tiền, kim khí quý, đá quý hoặc giấy tờ có giá tương đương với bất kỳ tổn thất hoặc thiệt hại bào có thể xảy ra, vào ngân hàng, tổ chức tín dụng hoặc Tòa án nhằm mục đích đền bù lại tổn thất hoặc thiệt hại có thể xảy ra do hậu quả của việc phong tỏa tài khoản ngân hàng không đúng.  Số tiền này sẽ được hoàn trả cho bên yêu cầu nếu bản án sau đó chứng minh quyết định phong tỏa này là đúng và/hoặc không có thiệt hại xảy ra đối với việc phong tỏa tài khoản ngân hàng này.

Tòa án có trách nhiệm dự kiến và tạm tính tương đối thiệt hại thực tế có thể xảy ra nhưng không thấp hơn 20% giá trị tạm tính của số tiền bị phong tỏa, trừ trường hợp có chứng cứ rõ ràng chứng minh tổn thất hoặc thiệt hại thấp hơn 20% giá trị tạm tính của số tiền bị phong tỏa.

Như vậy, quy định ở đây chỉ hạn chế không được thấp hơn 20% giá trị số tiền bị phong tỏa và Tòa án chỉ được phong tỏa tài sản có giá trị bằng hoặc thấp hơn nghĩa vụ tài sản mà bên bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định tại Điều 133.4 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.

Nghĩa vụ cung cấp thông tin của bên yêu cầu phong tỏa tài khoản

Như đã đề cập, Tòa án chỉ được phong tỏa số tiền trong tài khoản ngân hàng có giá trị tương đương với nghĩa vụ tài sản mà bên bị yêu cầu phong tỏa tài khoản có nghĩa vụ phải thực hiện.  Thông thường, nghĩa vụ này có thể được bên yêu cầu nêu rõ tại đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nộp cùng với đơn khởi kiện hoặc có thể yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời sau khi đã nộp đơn khởi kiện hoặc tại phiên tòa.  Tòa án cũng có thể tự mình ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong trường hợp đương sự không có  yêu cầu. Một số trường hợp Tòa án có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời liên quan đến nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục; nghĩa vụ vụ bồi thường thiệt hại do tính mạng, sức khoẻ bị xâm phạm; buộc bên sử dụng lao động tạm ứng tiền lương, bảo hiểm y tế, xã hội và các chi phí liên quan đến đến việc người lao động bị tai nạn hoặc bệnh nghề nghiệp.

Tuy nhiên, Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP quy định: “Người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời có nghĩa vụ chứng minh giá trị tài khoản, tài sản bị phong tỏa. Người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của tài liệu liên quan đến việc xác định giá trị tài sản và tài khoản cần phong tỏa. Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ và quy định pháp luật liên quan để xác định giá trị tài sản bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.”

Như vậy, quy định nêu trên đã đặt nghĩa vụ phải đi xác định số tiền (tức số dư) trong tài khoản ngân hàng về phía bên có yêu cầu.  Điều này đòi hỏi bên yêu cầu phải biết chính xác số dư tài khoản của bên bị yêu cầu phong tỏa, từ đó Tòa án mới có cơ sở để áp dụng biện pháp phong tỏa tài khoản.

Đây là điều không thực tế do thông tin về số tài khoản ngân hàng, số dư tài khoản ngân hàng là các thông tin cần phải giữ bí mật theo quy định tại Điều 14 Luật các tổ chức tín dụng 2010, Điều 4 Nghị định 117/2018/NĐ-CP quy định về nguyên tắc giữ bí mật, cung cấp thông tin khách hàng. Ngân hàng chỉ cung cấp thông tin đó khi có yêu cầu của các cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.

Việc này dẫn đến khó khăn lớn trong việc hoàn thành thủ tục yêu cầu phong tỏa tài khoản. Để vượt qua trở ngại này, Tòa án sẽ tự yêu cầu ngân hàng cung cấp thông tin về số tài khoản, số dư tài khoản của bên bị yêu cầu phong tỏa tài khoản, hoặc đề nghị bên yêu cầu phong tỏa phải chứng minh mình đã nỗ lực hết sức nhưng không thể tự thu thập được những thông tin  trên.  Trên cơ sở đó, Tòa án mới có thể ra quyết định yêu cầu ngân hàng cung cấp thông tin. Việc chứng minh này thường phải có văn bản từ chối cung cấp thông tin từ ngân hàng hoặc chứng cứ thể hiện bên yêu cầu đã đề nghị ngân hàng cung cấp thông tin nhưng ngân hàng không phản hồi, không ý kiến.

Sự phối hợp từ phía ngân hàng 

Có vấn đề phát sinh khi bên bị yêu cầu phong tỏa tài khoản là khách hàng lâu năm, thân thiết của ngân hàng.  Ngân hàng có thể âm thầm báo thông tin để khách hàng của mình rút toàn bộ số tiền tại tài khoản.  Điều này dẫn đến việc biện pháp phong tỏa tài khoản không thể áp dụng gây ảnh hưởng đến nghiêm trọng quyền và lợi ích hợp pháp của bên có yêu cầu.

Từ những khó khăn, vướng mắc về mặt thực tế trên, quá trình thực hiện biện pháp khẩn cấp tạm thời phong tỏa tài khoản ngân hàng thường không phục vụ cho mục đích bảo vệ hay giảm thiểu thiệt hại “khẩn cấp”.  Các cơ quan có thẩm quyền cần ban hành những quy định, hướng dẫn cụ thể hơn để quy trình áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nói chung, biện pháp tỏa tài khoản ngân hàng nói riêng được thực hiện một cách nhanh chóng.  Điều này sẽ dẫn đến giai đoạn thi hành án trở nên hiệu quả hơn khi bản án của Tòa  có hiệu lực pháp luật.

Nếu bạn muốn thảo luận với chúng tôi về các khó khăn, vướng mắc trong quá trình yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời, vui lòng liên hệ Luật sư của chúng tôi tại info@letranlaw.com.