Tội phạm “cổ cồn trắng” (tội phạm kinh tế) là những hành vi phạm tội không sử dụng bạo lực và xuất phát từ động cơ tài chính, gồm có hành vi gian lận của doanh nghiệp, hối lộ và trốn thuế. Tại Việt Nam, tội phạm kinh tế đã gia tăng cả về mức độ phổ biến lẫn tác động mà chúng gây ra, đặt ra nhiều thách thức lớn cho các doanh nghiệp và nền kinh tế. Việc thực thi pháp luật  được ưu tiên khi đất nước  dần hoàn thiện khung pháp lý . Đối với các công ty đang hoạt động tại Việt Nam, hiểu rõ bối cảnh thực thi pháp luật là yếu tố cực kỳ quan trọng để  giải quyết những rủi ro pháp lý tiềm ẩn và đảm bảo tuân thủ pháp luật.  

Các cơ quan thực thi pháp luật chính tại Việt Nam 

Việc thực thi pháp luật đối với tội phạm kinh tế tại Việt Nam có sự tham gia của nhiều cơ quan chính phủ quan trọng, và mỗi cơ quan đóng một vai trò đặc biệt khi xử lý các tội phạm tài chính: 

• Các Cơ quan điều tra: Bộ Công an (BCA) giám sát hoạt động điều tra tội phạm kinh tế, được hỗ trợ bởi  Phòng cảnh sát địa phương như PC03 – là lực lượng chuyên phụ trách các vụ án tham nhũng, tội phạm kinh tế, và buôn lậu. 
• Các Cơ quan công tố: Viện Kiểm Sát Nhân Dân giám sát việc truy tố, đảm bảo các hoạt động điều tra đáp ứng các tiêu chuẩn pháp lý dành cho thủ tục tố tụng tại tòa.  
• Các Cơ quan tư pháp: Tòa Hình sự các cấp, bao gồm các Tòa án cấp tỉnh và cấp huyện, xử lý các vụ án tội phạm kinh tế. Tòa án Nhân dân Cấp cao xử lý các vụ án lớn, đảm bảo tiến hành các phiên xét xử công bằng và  đưa ra hình phạt phù hợp.  

Các cơ quan này phối hợp để điều tra, truy tố, và xét xử các tội phạm kinh tế, củng cố cam kết của chính phủ về việc đảm bảo một môi trường kinh doanh hợp pháp. 

Bắt đầu công tác điều tra 

Tại Việt Nam, việc điều tra tội phạm kinh tế thường bắt đầu khi có khiếu nại hoặc có dấu hiệu của  hành vi vi phạm. Trước tiên, cơ quan điều tra phải  thu thập và đánh giá liệu chứng cứ ban đầu có  cấu thành có hành vi phạm tội hay không. Nếu có cơ sở nghi ngờ đủ mạnh thì cơ quan điều tra sẽ ban hành quyết định khởi tố hình sự.  

Quy trình này bao gồm nhiều bước quan trọng: 

1. Xác minh sự thật: Các cơ quan chức năng đánh giá thông tin sơ bộ để xác thực khả năng diễn ra hành vi phạm tội. 
2. Khởi tố vụ án: Khi đã được xác minh, các cơ quan chức năng chính thức  khởi tố vụ án, cho phép tiến hành điều tra thêm và phân bổ thêm nguồn lực. 
3. Sự giám sát của Viện Kiểm sát: Tại các giai đoạn khác nhau, Viện Kiểm sát Nhân dân sẽ xem xét vụ án để đảm bảo quy trình tố tụng diễn ra hợp pháp và công bằng, đặc biệt nếu vụ án sẽ được đưa ra Tòa.  

Quyền điều tra của các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam 

Các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam  có quyền trong hoạt động điều tra tội phạm kinh tế để cho phép thu thập chứng cứ một cách toàn diện. Các quyền hạn nổi bật gồm có:  

• Thu giữ tài liệu: Các cơ quan có thẩm quyền có thể  yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp tài liệu liên quan. Mặc dù các  doanh nghiệp phải tuân thủ yêu cầu này nhưng một số thông tin có thể được bảo vệ bởi quy định pháp luật về nghĩa vụ bảo mật.  
• Đột kích và khám xét: Nếu được Tòa án phê duyệt, các Điều tra viên có thể đột kích vào cơ sở kinh doanh để thu giữ chứng cứ. 
• Thẩm vấn: Các điều tra viên có quyền triệu tập nhân viên và nhân sự cấp cao của công ty để thẩm vấn. Việc này cho phép họ thu thập lời khai nhân chứng và xác định mức độ tham gia của các bên. 

Những quyền hạn này sẽ được bảo vệ bởi các  quy định pháp luật để ngăn chặn việc lạm dụng quyền hạn, và các công ty có quyền được đại diện pháp lý trong suốt quá trình điều tra.  

Điều tra nội bộ: Chiến lược phòng ngừa 

Dù pháp luật Việt Nam không bắt buộc phải thực hiện các cuộc điều tra nội bộ, việc điều tra nội bộ có thể mang đến nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp. Nhiều  doanh nghiệp chủ động thực hiện các cuộc kiểm tra nội bộ để phát hiện và xử lý các vấn đề tiềm ẩn trước khi các cơ quan có thẩm quyền can thiệp vào.  

Các cuộc điều tra nội bộ có thể phục vụ cho nhiều mục đích, chẳng hạn như xác định các khoảng  trống trong vấn đề tuân thủ, thể hiện tính minh bạch, và cho các cơ quan có thẩm quyền thấy được  các doanh nghiệp luôn chủ động nỗ lực nếu cuộc điều tra hé lộ những hoạt động đáng ngờ. Những bước này giúp củng cố văn hóa, đề cao trách nhiệm trong tổ chức và có thể tác động tích cực đến vị thế của công ty đối với các cơ quan quản lý.  

Truy tố các tội phạm kinh tế 

Khi công tác điều tra kết thúc, Viện Kiểm sát Nhân dân sẽ quyết định liệu có tiến hành truy tố chính thức hay không.  

Quy trình này bắt đầu bằng việc xem xét vụ án, khi các cơ quan công tố kiểm tra kỹ lưỡng chứng cứ để xác nhận đã đầy đủ chứng cứ để dùng cho thủ tục tố tụng tại tòa án. Nếu được phê duyệt, vụ án sẽ được chuyến đến Tòa Hình sự phù hợp. Tại đây, các công tố viên trình bày chứng cứ, triệu tập nhân chứng, và tranh luận về các hình phạt.  

Các hình phạt đối với tội phạm kinh tế có sự khác nhau, từ phạt tiền đến phạt tù, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và quy mô của hành vi phạm tội. Các hình phạt bổ sung, như là tịch thu tài sản hoặc cấm  đảm nhiệm các chức vụ điều hành, có thể được áp đặt lên các cá nhân hoặc công ty có liên quan đến các hành vi phạm tội.  

Hợp tác quốc tế và hợp tác xuyên biên giới 

Khi Việt Nam hội nhập sâu  rộng vào nền kinh tế toàn cầu, Việt Nam đã gia tăng sự hợp tác với các tổ chức quốc tế để giải quyết tội phạm kinh tế xuyên quốc gia. Một số lĩnh vực hợp tác chính gồm có: 

• Thành viên của INTERPOL và ASEANAPOL: Việt Nam hợp tác với các tổ chức này để phối hợp trong hoạt động điều tra và trao đổi thông tin về các vụ án xuyên biên giới.
• Thỏa thuận dẫn độ: Thông qua các hiệp ước về dẫn độ, Việt Nam cho phép chuyển giao các cá nhân bị truy tố qua biên giới khi cần thiết. 
• Hiệp định Tương trợ Tư pháp về Hình sự (MLATs): Những hiệp định này cho phép Việt Nam hợp tác trong việc chia sẻ chứng cứ và tìm kiếm sự hỗ trợ trong các vụ án có yếu tố quốc tế. 

Những cam kết về sự hợp tác toàn cầu này nhấn mạnh việc các công ty đa quốc gia cần phải tuân thủ quy định pháp luật Việt Nam để tránh những rủi ro pháp lý xuyên biên giới.  

Kết luận 

Phương pháp thực thi pháp luật đối với tội phạm kinh tế của Việt Nam nhấn mạnh cam kết của Việt Nam về việc đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm trong phạm vi lĩnh vực kinh doanh của mình. Các công ty nên chủ động đảm bảo tuân thủ bằng các phương pháp sau đây: 

• Thực hiện các cuộc kiểm tra định kỳ: Các cuộc kiểm tra nội bộ giúp cho các doanh nghiệp xác định tình trạng thực tế và giảm thiểu rủi ro về vấn đề tuân thủ, giải quyết được các vấn đề trước khi chúng leo thang.  
• Phát triển Chương trình tuân thủ toàn diện: Việc thiết lập các chính sách rõ ràng và thực hiện các buổi đào tạo cho người lao động về chủ đề chống tham nhũng, thực tiễn hoạt động trong ngành tài chính, và trách nhiệm của doanh nghiệp có thể giảm nguy cơ phải đối mặt với các rủi ro pháp lý.  

• Hợp tác với Luật sư tư vấn  sớm nhất có thể: Có được sự hỗ trợ pháp lý nhanh chóng là cực kỳ quan trọng trong quá trình điều tra, giúp bảo vệ lợi ích hợp pháp và danh tiếng công ty.  

Bằng cách hiểu rõ và tuân thủ khung pháp lý về thực thi pháp luật của Việt Nam, các công ty có thể củng cố lập trường  và góp phần tạo nên một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch. Để nhận được sự hướng dẫn về vấn đề tuân thủ, hoặc sự hỗ trợ trong việc  điều chỉnh bối cảnh thực thi pháp luật của Việt Nam, hãy liên hệ với đội ngũ luật sư tại Lê & Trần. Chúng tôi ở đây để hỗ trợ doanh nghiệp của quý vị và giúp quý vị luôn được cập nhật thông tin cũng như luôn có sự chuẩn bị tốt nhất. Hãy liên hệ với chúng tôi qua địa chỉ email info@letranlaw.com.