Tội phạm Tham nhũng trong Doanh nghiệp Ngoài Nhà nước
Nạn tham nhũng diễn ra tại nhiều quốc gia trên thế giới, kể cả quốc gia có nền kinh tế phát triển và kém phát triển. Nạn tham nhũng luôn là vấn đề ‘nóng sốt’ toàn cầu, được các quốc gia đặc biệt quan tâm và tìm kiếm những giải pháp ngăn chặn. Đó chính là lý do ra đời của Công ước của Liên Hợp quốc về Chống Tham nhũng (UNCAC). Việt Nam là một trong các thành viên của Công ước này.
Thực hiện yêu cầu của UNCAC, Việt Nam từng bước tiến hành nội luật hóa các quy định về phòng, chống tham nhũng trong pháp luật quốc gia. Cụ thể như Luật Phòng, chống Tham nhũng 2005 sửa đổi bổ sung năm 2012 (LPCTN), Bộ luật Hình sự 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009 (BLHS 1999) và gần đây nhất là Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS 2015).
Trước thực trạng tội phạm tham nhũng tại Việt Nam, BLHS 2015 quy định một số chính sách lớn đối với tội phạm tham nhũng như sau:
- Mở rộng nội hàm khái niệm tội phạm về chức vụ để có thể xử lý được một số hành vi phạm tội về chức vụ nói chung và hành vi phạm tội về tham nhũng nói riêng xảy ra trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước (Khu vực tư), cụ thể là hành vi tham ô tài sản, nhận hối lộ, đưa hối lộ, môi giới hối lộ;
- Mở rộng nội hàm ‘Của Hối lộ’ cho phù hợp với yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm;
- Tăng mức định lượng về giá trị tiền, tài sản tham ô, chiếm đoạt từ hành vi hối lộ làm căn cứ định tội, định khung hình phạt;
- Bổ sung tình tiết tăng nặng định khung hình phạt;
- Tăng mức hình phạt tiền;
- Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với tội phạm tham nhũng; và
- Áp dụng hình phạt tử hình trong xử lý tội phạm tham nhũng.
Mở rộng Phạm vi Chủ thể của Tội phạm Tham nhũng ra Khu vực tư
Các quy định của BLHS 1999 mới chỉ dừng lại đối với các hành vi tham nhũng do cán bộ, công chức, viên chức trong các doanh nghiệp, tổ chức nhà nước thực hiện (Khu vực công).
Trong khi, trên thực tế, việc xử lý các hành vi tham nhũng trong các doanh nghiệp vừa có vốn nhà nước và vốn tư nhân thường gặp nhiều khó khăn vì không thể xác định hành vi tham nhũng này thuộc Khu vực công hay Khu vực tư. Đồng thời, các hành vi tham nhũng có xu hướng không chỉ thực hiện bởi những cá nhân có chức vụ, quyền hạn thuộc các doanh nghiệp, tổ chức nhà nước mà còn bởi những cá nhân có chức vụ, quyền hạn thuộc các doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước dưới nhiều hình thức như: biển thủ tiền và tài sản của doanh nghiệp do mình trực tiếp quản lý; thu lợi bất chính thông qua thỏa thuận nâng giá nguyên liệu, sản phẩm, dịch vụ đầu vào với các đối tác kinh doanh; thu lợi bất chính thông qua các hợp đồng, thỏa thuận cung cấp dịch vụ, hàng hóa hoặc thông đồng trong hoạt động đấu thầu, v.v.
Từ những lý do trên, BLHS 2015 đã sửa đổi, bổ sung theo hướng:
- Một là, mở rộng nội hàm khái niệm tội phạm chức vụ (bao gồm các tội phạm tham nhũng và tội phạm khác về chức vụ) để có thể xử lý tội phạm về chức vụ trong Khu vực tư. Cụ thể là mở rộng chủ thể thực hiện tội phạm không chỉ là người có chức vụ trong khi thực hiện công vụ (đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong hệ thống các cơ quan Nhà nước), mà còn là người có chức vụ trong khi thực hiện nhiệm vụ tại các doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước.
- Hai là, BLHS 2015 giới hạn phạm vi các tội phạm về chức vụ trong Khu vực tư gồm 04 tội danh:
-
- Tội phạm tham nhũng gồm: Tội Tham ô Tài sản, Tội Nhận Hối lộ; và
- Tội phạm khác về chức vụ gồm: Tội Đưa Hối lộ và Tội Môi giới Hối lộ.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến 02 tội danh về tham nhũng trong Khu vực tư, là: Tội Tham ô Tài sản và Tội Nhận Hối lộ. Cụ thể, Điều 353.6 (Tội Tham ô Tài sản) và Điều 354.6 (Tội Nhận Hối lộ) của BLHS 2015 cũng quy định rõ việc xử lý trách nhiệm hình sự hai tội danh này cũng áp dụng đối với người có chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước.
Mở rộng Nội hàm ‘Của Hối lộ’ trong Tội phạm Tham nhũng
Theo BLHS 1999, khái niệm ‘Của Hối lộ’ trong Tội Nhận Hối lộ chỉ bao gồm tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá được bằng tiền. Tuy nhiên, theo Điều 354.1.b của BLHS 2015, khái niệm ‘Của Hối lộ’ được mở rộng và bổ sung thêm ‘lợi ích phi vật chất’.
Dựa vào thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm tham nhũng, ngoài việc dùng tiền hay các lợi ích vật chất khác để hối lộ người có chức vụ, quyền hạn thì lợi ích tinh thần cũng được các chủ thể vi phạm sử dụng nhằm thực hiện mục đích của mình. Lợi ích tinh thần được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau, mang lại giá trị về mặt tinh thần cho người thụ hưởng, cụ thể như tình dục, cơ hội thăng tiến, v.v.
Hơn nữa, theo quy định của UNCAC, khái niệm ‘Của Hối lộ’ hoặc những thiệt hại do tham nhũng gây ra là những lợi ích bất chính, tồn tại dưới bất kỳ hình thức nào bao gồm vô hình hoặc hữu hình, vật chất hoặc tinh thần, tiền tệ hoặc phi tiền tệ. Vì vậy, các quốc gia thành viên của UNCAC phải điều chỉnh và sửa đổi luật quốc gia của mình để phù hợp với yêu cầu của UNCAC.
Tăng mức Định lượng về Giá trị Tiền, Tài sản Tham ô, Chiếm đoạt, Của Hối lộ làm Căn cứ Định tội, Định khung Hình phạt
So với BLHS 1999, BLHS 2015 đã tăng mức định lượng giá trị tiền, tài sản đối với các tội phạm tham nhũng. Cụ thể, mức định lượng về giá trị tiền, tài sản trong Tội Nhận Hối lộ thay đổi như sau:
- Nâng giá trị tiền, tài sản là căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự từ mức ‘02 triệu đồng đến dưới 10 triệu đồng’ theo Điều 279.1 của BLHS 1999 lên mức ‘từ 02 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng’ theo Điều 354.1.a của BLHS 2015;
- Nâng giá trị tiền, tài sản là căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự từ mức ‘10 triệu đồng đến dưới 50 triệu đồng’ tại Điều 279.2 của BLHS 1999 lên mức ‘từ 100 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng’ tại Điều 354.2.c của BLHS 2015;
- Nâng giá trị tiền, tài sản là căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự từ mức ‘50 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng’ theo Điều 279.3 của BLHS 1999 lên mức ‘từ 500 triệu đồng đến 01 tỉ đồng’ theo Điều 354.3.a của BLHS 2015;
- Nâng giá trị tiền, tài sản là căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự từ mức ‘từ 300 triệu đồng trở lên’ theo Điều 279.4 của BLHS 1999 lên mức ‘từ 01 tỉ đồng trở lên’ theo Điều 354.4.a của BLHS 2015.
Bổ sung các Tình tiết Tăng nặng Định khung Hình phạt
So với BLHS 1999, BLHS 2015 đã cụ thể hóa các tình tiết định tính ‘gây hậu quả nghiêm trọng’, ‘gây hậu quả rất nghiêm trọng’ và ‘gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng’. Đặc biệt, BLHS 2015 bổ sung thêm các tình tiết tăng nặng định khung hình phạt vào một số tội phạm về tham nhũng. Ví dụ như:
Điều 353.2.đ, e, g của BLHS 2015 bổ sung các tình tiết tăng nặng định khung hình phạt của Tội Tham ô Tài sản như:
- “Chiếm đoạt tiền, tài sản dùng vào mục đích xóa đói, giảm nghèo; tiền, phụ cấp, trợ cấp, ưu đãi đối với người có công với cách mạng; các loại quỹ dự phòng hoặc các loại tiền, tài sản trợ cấp, quyên góp cho những vùng bị thiên tai, dịch bệnh hoặc các vùng kinh tế đặc biệt khó khăn”;
- “Gây thiệt hại về tài sản từ 01 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng”; và
- “Ảnh hưởng xấu đến đời sống của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong cơ quan, tổ chức.”
Tăng mức Hình phạt Tiền đối với Tội phạm Tham nhũng
Điều 353.5 và Điều 354.5 của BLHS 2015 tăng mức hình phạt tiền đối với Tội Tham ô Tài Sản và Tội Nhận Hối lộ lên thành ‘từ 30 triệu đồng đến 100 triệu đồng’.
Thời hiệu Truy cứu Trách nhiệm Hình sự đối với Tội phạm Tham nhũng
Điều 28 BLHS 2015 quy định không áp dụng thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với Tội Tham ô Tài sản và Tội Nhận Hối lộ thuộc trường hợp quy định tại Điều 353.3, Điều 353.4, Điều 354.3 và Điều 354.4. Do đó, người phạm tội thuộc trường hợp trên sẽ bị truy cứu hình sự vào bất kể thời điểm nào nếu bị phát hiện.
Áp dụng Hình phạt Tử hình trong Xử lý Tội phạm Tham nhũng
Điều 40 của BLHS 2015 quy định “người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn”, thì sẽ không thi hành án tử hình đối với người bị kết án và chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân. Điều này nhằm hạn chế việc áp dụng hình phạt tử hình trên thực tế, khuyến khích người phạm tội tham nhũng khắc phục hậu quả và hợp tác với cơ quan có thẩm quyền phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm.
Như vậy, BLHS 2015 đã bổ sung nhiều quy định về tội phạm tham nhũng, đặc biệt là trong khu vực tư. Theo đó, người có chức vụ trong khi thực hiện nhiệm vụ tại các doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước nếu có hành vi tham nhũng cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, mà hình phạt có thể là tù có thời hạn, tù chung thân hoặc tử hình. Quy định này có sức ảnh hưởng lớn đến các doanh nghiệp, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy phát triển doanh nghiệp tại Việt Nam.
Bài viết này chứa đựng kiến thức pháp luật và thuật ngữ chuyên môn, quý độc giả quan tâm về trách nhiệm hình sự và hình phạt đối với tội phạm tham nhũng theo quy định của Bộ luật Hình sự Việt Nam, vui lòng liên hệ với các Luật sư Hình sự của chúng tôi tại info@letranlaw.com.
Đăng ký 
