Trong  bối cảnh ngày càng đa dạng và phức tạp của pháp luật thương mại, tranh chấp là một hệ quả tất yếu của sự phát triển kinh doanh và giao dịch xuyên biên giới. Trong khi tranh tụng truyền thống vẫn là một phương thức chủ yếu để giải quyết các vấn đề pháp lý, nhiều doanh nghiệp hiện đang tìm kiếm những phương thức mới thay thế để giải quyết xung đột một cách hiệu quả và kín đáo hơn. Hòa giải và trọng tài – hai phương thức chính trong phương thức giải quyết tranh chấp thay thế (ADR), mang lại cho doanh nghiệp một cách tiếp cận chiến lược để xử lý tranh chấp thương mại mà vẫn kiểm soát được kết quả, sự bảo mật, và bảo vệ được các mối quan hệ giá trị. Các cơ chế này không chỉ ngày càng được ưa chuộng và tin tưởng trong bối cảnh pháp lý hiện nay tại Việt Nam, mà đồng thời còn định hình lại cách tiếp cận việc giải quyết xung đột của các doanh nghiệp. 

Tranh tụng thương mại tại Việt Nam: Lĩnh vực đang phát triển 

Các tranh chấp thương mại tại Việt Nam đang ngày càng gia tăng khi quốc gia này dần trở thành trung tâm thương mại và đầu tư quốc tế. Khi các giao dịch kinh doanh ngày càng phức tạp hơn, các tranh chấp cũng trở nên tinh vi hơn,  chính vì thế cũng cần đòi hỏi chuyên môn pháp lý chuyên sâu để giải quyết hiệu quả. 

Mặc dù kiện tụng vẫn là con đường truyền thống để giải quyết tranh chấp, phương thức này gặp phải nhiều thách thức như quy trình tố tụng kéo dài, chi phí pháp lý cao và nguy cơ ảnh hưởng đến danh tiếng do tính chất công khai của thủ tục tố tụng tại Tòa. Điều này đã thúc đẩy các doanh nghiệp tìm kiếm các giải pháp thay thế, khiến cho phương thức hòa giải và trọng tài ngày càng trở nên phổ biến trong việc giải quyết tranh chấp thương mại tại Việt Nam. 

Hòa giải: Phương thức giải quyết tranh chấp hướng tới sự Hợp tác 

Hòa giải là một quá trình tự nguyện và không có hiệu lực ràng buộc khi một bên thứ ba trung lập là  hòa giải viên, tạo điều kiện để các bên tranh chấp đàm phán với nhau. Mục tiêu của phương thức này là giúp các bên đạt được một giải pháp mà cả hai bên cùng chấp nhận. Khác với phương thức trọng tài hoặc kiện tụng, phương thức hòa giải đề cao sự hợp tác và cho phép các bên kiểm soát được kết quả cuối cùng. 

Lợi thế của phương thức hòa giải tại Việt Nam 

1. Gìn giữ các mối quan hệ kinh doanh: Một trong những lợi thế quan trọng của phương thức hòa giải là khả năng gìn giữ các mối quan hệ kinh doanh. Trong bối cảnh thương mại không ngừng phát triển , nhất là đối với các đối tác lâu năm, việc giữ gìn một mối quan hệ làm ăn có thể giá trị hơn việc “thắng” một vụ tranh chấp. Phương thức hòa giải khuyến khích các sự trao đổi cởi mở và tinh thần thỏa hiệp, giúp các bên đạt được một giải pháp phù hợp với cả hai phía mà không phát sinh mâu  như thường thấy trong kiện tụng.
2. Tính bảo mật: Hòa giải là một quy trình diễn ra riêng tư, có nghĩa là các  bí mật kinh doanh sẽ vẫn được bảo mật. Điều này đặc biệt quan trọng trong các ngành nghề mà khi lựa chọn tranh chấp công khai có thể gây tổn hại tới danh tiếng công ty hoặc mang lại lợi thế cho đối thủ cạnh tranh.
3. Tiết kiệm chi phí và hiệu quả: So với phương thức kiện tụng truyền thống, quá trình hòa giải thường diễn ra nhanh chóng và ít tốn kém hơn. Bởi vì quy trình này không bị gò bó  như quy trình của Tòa án, các bên có thể giải quyết tranh chấp trong vài tuần hoặc thậm chí là chỉ trong vài ngày, tiết kiệm được rất nhiều thời gian và chi phí pháp lý. 
4. Tính linh hoạt: Phương thức hòa giải thường khá linh hoạt về thời gian, địa điểm, và cấu trúc. Hai bên có thể chọn ra một hòa giải viên có chuyên môn về lĩnh vực tranh chấp, và quá trình hòa giải có thể được điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu của các bên. Mức độ tùy chỉnh này khiến cho phương thức hòa giải đặc biệt phù hợp với các tranh chấp thương mại phức tạp. 

 Thách thức của phương thức hòa giải 

Dù mang lại vô số lợi ích, phương thức hòa giải vẫn có những thách thức riêng. Do phương thức hòa giải không có hiệu lực ràng buộc nên nếu các bên không thể đạt được thỏa thuận thì họ có thể vẫn phải tìm tới trọng tài hoặc tiến hành kiện tụng. Ngoài ra, để hòa giải thành công, cả hai bên phải sẵn sàng đàm phán trên tinh thần thiện chí, và điều này không phải lúc nào cũng xảy ra trong các tranh chấp thương mại có tính rủi ro cao. 

Trọng tài: Phương thức thay thế hiệu quả và có hiệu lực ràng buộc 

Trái với hòa giải, trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp  có tính chính thức cao  hơn khi mà tranh chấp được đưa ra cho một hoặc nhiều trọng tài viên xem xét và đưa ra phán quyết có hiệu lực ràng buộc. Quy trình này khá giống với thủ tục tranh tụng tại Tòa án, nhưng lại mang đến nhiều lợi thế hơn so với thủ tục tố tụng truyền thống tại Tòa. 

Lợi thế của thủ tục trọng tài tại Việt Nam 

1. Phán quyết có hiệu lực ràng buộc: Khác với hòa giải, kết quả cuối cùng của thủ tục trọng tài là một quyết định có hiệu lực ràng buộc, còn được gọi là phán quyết trọng tài, và phán quyết trọng tài có thể được thi hành tại Việt Nam và trên phạm vi quốc tế theo Công ước New York 1958 về Công nhận và Thi hành quyết định của Trọng tài Nước ngoài. Điều này bảo đảm rằng các bên có nghĩa vụ phải tuân thủ phán quyết theo quy định pháp luật, giúp mang lại sự dứt khoát và  độ tin cậy cho quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. 
2. Chuyên môn của Trọng tài viên: Trong thủ tục trọng tài, các bên có lợi thế là được lựa chọn trọng tài viên có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực hoặc pháp luật liên quan. Điều này đảm bảo rằng các tranh chấp thương mại phức tạp  được các chuyên gia đảm nhiệm hiểu rõ đặc thù của lĩnh vực kinh doanh liên quan, nhờ vậy họ sẽ đưa ra được những quyết định công bằng và có cơ sở chuyên môn hơn.  
3. Tính bảo mật và tính riêng tư: Tương tự như phương thức hòa giải, tố tụng trọng tài là một quy trình diễn ra riêng tư, giúp các tranh chấp không bị  thu hút sự quan tâm từ dư luận. Điều này đặc biệt có lợi cho các công ty phải xử lý dữ liệu tài chính nhạy cảm, các vấn đề về sở hữu trí tuệ, hoặc bí mật kinh doanh.  
4. Quy trình giải quyết nhanh hơn thủ tục tố tụng tại Tòa án: Thủ tục tố tụng trọng tài thường diễn ra nhanh hơn thủ tục tố tụng truyền thống tại Tòa án. Do ít  ảnh hưởng bởi quy trình pháp lý cũng như về mặt thủ tục và có thể bỏ qua một số trình tự thủ tục bắt buộc của Tòa án, các bên có thể đạt được giải pháp trong thời gian ngắn hơn. Điều này giúp cho các doanh nghiệp tránh được những sự gián đoạn kéo dài và sự bất định vô thời hạn. 

 Thách thức của thủ tục trọng tài 

Mặc dù mang lại giải pháp có hiệu lực ràng buộc, thủ tục trọng tài có thể  tốn chi phí cao hơn phương thức hòa giải và, trong một số trường hợp kiện tụng tại tòa. Phí trọng tài viên, chi phí hành chính, và chi phí thuê đại diện pháp lý có thể khiến mức phí theo đuổi vụ kiện tăng lên đáng kể. Ngoài ra, một khi phán quyết trọng tài được ban hành thì rất khó để kháng cáo, điều này đồng nghĩa với việc sai sót trong phán quyết sẽ khó được sửa chữa. 

Vì sao các doanh nghiệp tại Việt Nam nên cân nhắc về ADR 

Hệ thống pháp luật của Việt Nam luôn cập nhật những xu hướng pháp lý mới  và việc sử dụng ADR, đặc biệt là trong các tranh chấp thương mại, đang ngày càng gia tăng. Trong những năm gần đây, chính phủ Việt Nam đã tích cực hỗ trợ các cơ chế ADR bằng cách điều chỉnh pháp luật trong nước sao cho phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Việc ban hành Luật Trọng tài Thương mại 2010 và việc Việt Nam trở thành thành viên của Công ước New York đã củng cố nền tảng pháp lý cho thủ tục trọng tài tại Việt Nam. 

Các doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam, nhất là những doanh nghiệp có giao dịch xuyên biên giới, thường hưởng lợi từ ADR nhờ vào sự hiệu quả, tính chuyên môn cao và tính bảo mật. Hơn nữa, khả năng thi hành phán quyết trọng tài trên phạm vi quốc tế khiến cho thủ tục trọng tài trở thành một lựa chọn hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài – những người có thể lo ngại về việc làm việc với các Tòa án trong nước. 

Việc chọn lựa giữa phương thức hòa giải và thủ tục trọng tài chủ yếu dựa vào nhu cầu cụ thể của từng tranh chấp. Đối với các doanh nghiệp mong muốn duy trì các mối quan hệ kinh doanh lâu năm và tìm kiếm giải pháp có lợi cho đôi bên thì lựa chọn hòa giải có thể là bước khởi đầu phù hợp nhất. Tuy nhiên, đối với các doanh nghiệp mong muốn có một quyết định có hiệu lực ràng buộc và dứt khoát thì thủ tục trọng tài có thể cung cấp một phán quyết rõ ràng và có thể thi hành. 

ADR: Xu hướng chủ đạo của việc giải quyết tranh chấp thương mại 

Khi bối cảnh thương mại tại Việt Nam  không ngừng biến động và liên tục đổi mới, các doanh nghiệp nên xem những lợi ích mà phương thức hòa giải và trọng tài mang lại như những phương án giải quyết tranh chấp thay thế hiệu quả cho thủ tục kiện tụng truyền thống. Các phương thức ADR không chỉ giúp giải quyết tranh chấp nhanh hơn và bảo mật hơn, mà còn cho phép các bên lựa chọn những chuyên gia đứng đầu ngành am hiểu sâu sắc về lĩnh vực của họ, giúp bảo đảm rằng tranh chấp được xử lý với trình độ chuyên môn cao nhất. 

Công ty Luật Lê & Trần có kinh nghiệm dày  dặn trong việc hướng dẫn, đề xuất và đưa ra các lời khuyên pháp lý cho các doanh nghiệp giải quyết tranh chấp thông qua cả hai hình thức hòa giải và trọng tài. Đội ngũ luật sư  giàu kinh nghiệm và am hiểu pháp luật vững vàng của chúng tôi có thể giúp quý  khách hàng xử lý hiệu quả các vấn đề phức tạp của các tranh chấp thương mại dù trong nước hay quốc tế. Nếu doanh nghiệp của quý  khách hàng đang đối mặt với một tranh chấp thương mại, hãy liên hệ với chúng tôi ngay hôm nay để cùng tìm ra giải pháp giải quyết tranh chấp hiệu quả và đạt được kết quả mong muốn.