Nếu như sức mạnh truyền thông của báo chí là điều đã được xã hội công nhận, thì hẳn chúng ta cũng đã từng nghe câu nói không mấy vui tai “Nhà báo nói láo ăn tiền” khi nói đến mặt trái của nghề báo.  Sức tàn phá khi báo chí bị bẻ cong cũng chằng kém sức truyền thông. Không phải tự dưng như thế.  Không hiếm những thông tin được cung cấp từ báo chí là sai sự thật.  Hậu quả thật khôn lường.  Đã có những sai sót của báo chí khiến bao người phải thất thoát về tài chính, vướng vòng lao lý, chịu cảnh nhà tan cửa nát…  Khi báo chí thông tin sai sự thật điều gì sẽ xảy ra? Thật khó thể hình dung nổi!

Báo chí ở Việt Nam luôn là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn của nhân dân. Tự do báo chí là một trong những quyền cơ bản của con người trong thời đại ngày nay.  Đó là quyền được thông tin, trao đổi, giao tiếp, thể hiện ý chí và nguyện vọng của mỗi cá nhân và tổ chức qua các phương tiện truyền thông đại chúng.  Tuy nhiên, cũng giống như nhiều quyền cơ bản của con người, quyền tự do báo chí phải đặt trong khuôn khổ của pháp luật, trong khuôn khổ mà pháp luật cho phép, báo chí cũng có những “vùng cấm” rất rõ ràng.  Vậy việc báo chí thông tin sai sự thật có bị xử lý không? Pháp luật quy định điều này ra sao?

Chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của báo chí trong hoạt động truyền thông

Liên quan đến việc được tin tức sai, cần nhắc lại vai trò thông tin và hướng dẫn, định hướng dư luận của báo chí.  Với chức năng là phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội, là cơ quan ngôn luận của cơ quan Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, là diễn đàn của nhân dân, nhiệm vụ và quyền hạn của báo chí được pháp luật quy định cụ thể tại Điều 4 Luật Báo chí 2016 như sau:

• Thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của Nhân dân.
• Tuyên truyền, phổ biến, góp phần xây dựng và bảo vệ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, thành tựu của đất nước và thế giới theo tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí; góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa lành mạnh của nhân dân, bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, xây dựng và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
• Phản ánh và hướng dẫn dư luận xã hội, làm diễn đàn thực hiện quyền tự do ngôn luận của nhân dân.
• Phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt, nhân tố mới, điển hình tiên tiến, đấu tranh phòng chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện tượng tiêu cực trong xã hội.
• Góp phần giữ gìn sự trong sáng và phát triển tiếng Việt, tiếng của các dân tộc thiểu số Việt Nam.
• Mở rộng sự hiểu biết lẫn nhau giữa các nước và các dân tộc, tham gia vào sự nghiệp của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, hữu nghị, hợp tác, phát triển bền vững.

Những hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động báo chí

Báo chí được tự do hoạt động, loan truyền thông tin trừ những điều nghiêm cấm được quy định tại điều  Điều 9 Luật Báo chí 2016, các cơ quan hoạt động về truyền thông báo chí cần lưu ý khi tham gia sản xuất thông tin. Cụ thể không được thực hiện các hoạt động :

• Đăng, phát thông tin chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có nội dung: Xuyên tạc, phỉ báng, phủ nhận chính quyền nhân dân, bịa đặt, gây hoang mang trong nhân dân, gây chiến tranh tâm lý.
• Đăng, phát thông tin có nội dung: Gây chia rẽ giữa các tầng lớp nhân dân, giữa Nhân dân với chính quyền nhân dân, với lực lượng vũ trang nhân dân, với tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hộ. Gây hằn thù, kỳ thị, chia rẽ, ly khai dân tộc, xâm phạm quyền bình đẳng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.  Gây chia rẽ người theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người theo các tôn giáo khác nhau, chia rẽ các tín đồ tôn giáo với chính quyền nhân dân, với tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội; xúc phạm niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo. Phá hoại việc thực hiện chính sách đoàn kết quốc tế.
• Đăng, phát thông tin có nội dung kích động chiến tranh nhằm chống lại độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Xuyên tạc lịch sử; phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, anh hùng dân tộc.
• Tiết lộ thông tin thuộc danh Mục bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác theo quy định của pháp luật.
• Thông tin cổ súy các hủ tục, mê tín, dị đoan; thông tin về những chuyện thần bí gây hoang mang trong xã hội, ảnh hưởng xấu đến trật tự, an toàn xã hội và sức khỏe của cộng đồng.
• Kích động bạo lực; tuyên truyền lối sống đồi trụy; miêu tả tỉ mỉ những hành động dâm ô, hành vi tội ác; thông tin không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam.
• Thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân; quy kết tội danh khi chưa có bản án của Tòa án.
• Thông tin ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường về thể chất và tinh thần của trẻ em.
• In, phát hành, truyền dẫn, phát sóng sản phẩm báo chí, tác phẩm báo chí, nội dung thông tin trong tác phẩm báo chí đã bị đình chỉ phát hành, thu hồi, tịch thu, cấm lưu hành, gỡ bỏ, tiêu hủy hoặc nội dung thông tin mà cơ quan báo chí đã có cải chính.
• Cản trở việc in, phát hành, truyền dẫn, phát sóng sản phẩm báo chí, sản phẩm thông tin có tính chất báo chí hợp pháp tới công chúng.
• Đe dọa, uy hiếp tính mạng, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của nhà báo, phóng viên; phá hủy, thu giữ phương tiện, tài liệu, cản trở nhà báo, phóng viên hoạt động nghề nghiệp đúng pháp luật.
• Đăng, phát trên sản phẩm thông tin có tính chất báo chí thông tin quy định tại các Khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 và 10 của Điều 9 Luật báo chí 2016.

Xử lý hành vi vi phạm quy định về cung cấp thông tin sai trong báo chí

Báo chí phải có trách nhiệm đưa thông tin một cách trung thực và khách quan. Không được đưa thông tin xuyên tạc, sai sự thật.  Khi báo chí đưa thông tin sai sự thật ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân thì phải tìm cách khắc phục thậm chí cả chịu sự xử lý hình sự theo quy định của pháp luật tùy vào mức độ vi phạm.

• Việc đầu tiên khi đã sai phạm đưa thông tin sai sự thật là báo chí phải đăng lời cải chính, xin lỗi của cơ quan báo chí, của tác giả bài báo với tổ chức, cá nhân bị ảnh hường vàthực hiện tháo gỡ thông tin sai sự thật theo Điều 42 Luật Báo chí 2016 quy định về cải chính trên báo chí.  Khi đăng, phát thông tin cải chính, xin lỗi, cơ quan báo chí phải thể hiện đầy đủ các nội dung sau đây: Thông tin cải chính, xin lỗi.  Tên tác phẩm báo chí, tên chuyên mục, số báo, ngày, tháng, năm đã đăng, phát phải cải chính.  Những thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân đã đăng, phát trong tác phẩm báo chí và nội dung thông tin được cải chính.

Nghị định 119/2020/NĐ-CP năm 2010 về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, hoạt động xuất bản và hoạt động in sản phẩm không phải là xuất bản phẩm tại Khoản 2 Điều 3, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm còn có thể bị áp dụng các hình thức xử phạt: Tước giấy phép hoạt động, đình chỉ có thời hạn, buộc cải chính xin lỗi, buộc thu hồi sản phẩm báo chí, gỡ bỏ thông tin sai sự thật….

• Trong trường hợp không đủ yếu tố cấu thành hình sự thì hành vi đăng thông tin sai sự thật sẽ bị xử lý vi phạm hành chính theo khoản 3 điều 102 Nghị định 15/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin, an toàn thông tin mạng và giao dịch điện tử, về vi phạm quy định về lưu trữ, cho thuê, truyền đưa, cung cấp, truy nhập, thu thập, xử lý, trao đổi và sử dụng thông. Mức phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng.  
• Trường hợp những thông tin loan truyền là sai sự thật nhưng vẫn cố tình thực hiện hành vi đăng tin. Nếu có hành vi vi phạm, cơ quan công an sẽ tiến hành xử lý, tùy vào mức độ mà có thể áp dụng các hình thức xử lý hành chính hoặc hình sự. Nếu sau khi điều tra, xác minh xác định được có hành vi cấu thành tội phạm thì có thể sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vu khống theo quy định tại Điều 156 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017. Tùy theo hành vi vi phạm mà có các mức:

Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm đối với các hành vi: Bịa đặt hoặc loan truyền những điều biết rõ là sai sự thật nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác; Bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền.

Phạt tù từ 01 năm đến 03 năm đối với các hành vi: Có tổ chức, lợi dụng chức vụ quyền hạn…

Phạt tù từ 03 năm đến 07 năm đối với các tội: Vì động cơ đê hèn gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên, làm nạn nhân tự sát.

Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, Ngoài ra Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền và cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Như vậy, tùy vào từng trường hợp cụ thể mà sẽ có mức phạt cụ thể với các hành vi vi phạm cung cấp thông tin sai sự thật trong báo chí. Luật Báo chí mới cũng đã bổ sung quy định xử lý đối với những vi phạm này. Thậm chí, cơ quan báo chí sẽ bị thu hồi giấy phép hoạt động báo chí khi đăng, phát thông tin có nội dung quy định nghiêm cấm trên mà gây ảnh hưởng rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.  Người đứng đầu cơ quan chủ quản báo chí, tổng biên tập, phó tổng biên tập, nhà báo, phóng viên… có hành vi vi phạm các quy định tại luật này thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà cũng bị xử lý thu hồi thẻ nhà báo, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Trường hợp cơ quan báo chí gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân ngoài việc bị xử phạt như trên còn phải công khai xin lỗi, cải chính trên báo và bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.

Báo chí  phải luôn ý thức đúng đắn về vai trò và quyền tự do ngôn luận trong báo chí để luôn lan tỏa các thông tin lành mạnh đến công chúng. Đừng quên theo dõi và cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích khác trên trang web của chúng tôi.  Hãy liên hệ với chúng tôi để được hướng dẫn chi tiết hơn: info@letranlaw.com .