Tại Việt Nam, vi phạm pháp luật lao động không đơn thuần là sai sót về nhân sự – mà có thể dẫn đến xử phạt hành chính, kiện tụng dân sự, hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự. Khi các quy định ngày càng được siết chặt và thực thi nghiêm ngặt, cả doanh nghiệp trong nước lẫn nhà đầu tư nước ngoài đều cần nắm rõ những hành vi bị xem là vi phạm và cách tuân thủ đúng luật. Trên thực tế, nhiều tranh chấp lao động phát sinh không do cố tình vi phạm, mà bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết về hệ thống quy định pháp luật ngày càng phức tạp và thay đổi nhanh chóng. 

Bài viết dưới đây nêu rõ các vi phạm lao động phổ biến theo luật Việt Nam, hệ quả pháp lý, và cách doanh nghiệp có thể chủ động bảo vệ mình khỏi rủi ro pháp lý.

Định nghĩa về vi phạm lao động theo pháp luật Việt Nam

Theo Bộ luật Lao động 2019 (Luật số 45/2019/QH14), vi phạm lao động là bất kỳ hành vi hoặc thiếu sót nào làm tổn hại đến quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động hoặc người lao động được quy định bởi pháp luật. Những vi phạm này có thể bao gồm từ việc không trả lương đúng quy định đến chấm dứt hợp đồng trái luật, và tùy mức độ có thể bị xử phạt hành chính, truy cứu dân sự hoặc hình sự.

Các loại vi phạm lao động phổ biến

Vi phạm liên quan đến tiền lương 

Tiền lương của người lao động là một trong những lĩnh vực dễ xảy ra vi phạm và thường bị cơ quan chức năng kiểm tra kỹ lưỡng nhất. Người sử dụng lao động có trách nhiệm trả ít nhất mức lương tối thiểu vùng do cơ quan lao động địa phương quy định. Một số vi phạm phổ biến bao gồm: 

• Trả lương thấp hơn mức lương tối thiểu vùng do Nhà nước quy định 

• Chậm trả lương cho người lao động, gây ảnh hưởng đến tài chính cá nhân và vi phạm cam kết hợp đồng 

• Khấu trừ lương trái phép, không có sự đồng ý của người lao động hoặc lý do pháp lý rõ ràng 

• Không thanh toán đúng mức lương làm thêm giờ, làm đêm, hoặc làm việc vào ngày nghỉ/lễ 

Những vi phạm này không chỉ gây bất mãn mà còn khiến doanh nghiệp đối mặt với yêu cầu truy thu, bồi thường từ thanh tra lao động. 

Giờ làm việc và làm thêm giờ

Luật Việt Nam đặt giới hạn nghiêm ngặt về giờ làm để bảo vệ sức khỏe người lao động. Các hành vi vi phạm gồm: 

• Ép buộc người lao động làm thêm giờ vượt mức quy định mà không có sự đồng ý bằng văn bản 

• Không thanh toán đầy đủ tiền lương làm thêm với hệ số từ 150% đến 300% tùy trường hợp 

• Không đảm bảo ngày nghỉ hàng tuần, nghỉ lễ, hoặc nghỉ giữa ca 

Những vi phạm này là nguyên nhân phổ biến gây tranh chấp lao động và bị cơ quan chức năng xử lý nghiêm. 

Chấm dứt hợp đồng trái pháp luật

Việc chấm dứt hợp đồng tại Việt Nam đòi hỏi tuân thủ quy trình nghiêm ngặt. Vi phạm thường gặp: 

• Sa thải người lao động không có căn cứ pháp lý rõ ràng như thiếu chứng cứ hoặc sai lý do 

• Không thông báo trước theo đúng thời hạn luật định 

• Không thanh toán trợ cấp thôi việc, bảo hiểm thất nghiệp, hoặc các khoản khác theo quy định 

Những hành vi này có thể dẫn đến việc tòa án buộc doanh nghiệp bồi thường, phục hồi vị trí làm việc, và chịu toàn bộ chi phí pháp lý. 

Bảo hiểm xã hội và chế độ theo luật định

Đây là lĩnh vực có tỉ lệ vi phạm cao trong các đợt thanh kiểm tra. Một số lỗi điển hình: 

• Không đăng ký bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp cho người lao động, kể cả nhân viên thử việc 

• Khai báo mức lương thấp để giảm chi phí đóng bảo hiểm 

• Từ chối hoặc trì hoãn việc cho người lao động nghỉ theo chế độ: phép năm, ốm đau, thai sản, tang chế… 

Vi phạm trong lĩnh vực này không chỉ bị phạt tiền mà còn ảnh hưởng đến quyền lợi lâu dài của người lao động và uy tín doanh nghiệp. 

Phân biệt đối xử và quấy rối tại nơi làm việc

Luật lao động Việt Nam đề cao nguyên tắc bình đẳng và tôn trọng nhân phẩm tại nơi làm việc. Các hành vi bị xem là vi phạm bao gồm: 

• Đối xử không công bằng trong tuyển dụng, lương thưởng, thăng chức hoặc chấm dứt hợp đồng vì lý do giới tính, dân tộc, tôn giáo hoặc quan điểm chính trị 

• Không xử lý hoặc cố tình làm ngơ trước hành vi quấy rối, đe dọa, hoặc bắt nạt tại nơi làm việc 

• Trả đũa người lao động khi họ phản ánh vi phạm hoặc tham gia điều tra 

Những hành vi này không chỉ gây tổn thất pháp lý mà còn phá vỡ văn hóa doanh nghiệp, ảnh hưởng tiêu cực đến danh tiếng và môi trường làm việc. 

Hệ quả pháp lý đối với hành vi vi phạm lao động

Vi phạm pháp luật lao động có thể kéo theo những hậu quả pháp lý nghiêm trọng đối với người sử dụng lao động. Một trong những hình thức xử phạt phổ biến nhất là xử phạt hành chính. Theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP, mức phạt có thể dao động từ 1 triệu đến 100 triệu đồng, tùy vào tính chất và mức độ vi phạm. Các trường hợp vi phạm lặp lại hoặc mang tính hệ thống có thể bị áp dụng mức xử phạt cao hơn. 

Bên cạnh các khoản phạt tài chính, người sử dụng lao động còn có thể phải chịu trách nhiệm dân sự, bao gồm nghĩa vụ bồi thường cho người lao động các khoản tiền lương còn nợ, truy trả tiền lương, quyền lợi bảo hiểm bị từ chối hoặc các thiệt hại tài chính khác phát sinh từ hành vi vi phạm. Tòa án cũng có thể ra phán quyết buộc doanh nghiệp phải khôi phục vị trí làm việc cho người lao động bị chấm dứt hợp đồng trái pháp luật. 

Trong những trường hợp nghiêm trọng, vi phạm lao động có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự. Các lãnh đạo, quản lý liên quan đến các hành vi như cưỡng bức lao động, quấy rối nghiêm trọng hoặc các hình thức lừa đảo lao động có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự Việt Nam. 

Ngoài các chế tài pháp lý chính thức, vi phạm pháp luật lao động còn gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín doanh nghiệp. Tin tức tiêu cực trên truyền thông, sự bất mãn của nhân viên, và niềm tin suy giảm từ nhà đầu tư đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh, đặc biệt với những doanh nghiệp có hợp tác quốc tế hoặc hoạt động trong các ngành nghề chịu quản lý chặt chẽ. 

Doanh nghiệp cần làm gì để phòng ngừa vi phạm

Một số giải pháp giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ và hạn chế rủi ro pháp lý: 

• Áp dụng hợp đồng lao động và chính sách nội bộ đúng quy định: Nội dung cần tuân thủ Bộ luật Lao động và các văn bản liên quan 

• Thực hiện kiểm tra nội bộ định kỳ: Rà soát thời gian làm việc, bảng lương, hồ sơ bảo hiểm và thủ tục chấm dứt hợp đồng 

• Đào tạo bộ phận HR và quản lý: Cập nhật các thay đổi pháp luật và hướng dẫn thực hành chuẩn 

• Lưu trữ hồ sơ minh bạch: Hợp đồng, phiếu lương, sổ bảo hiểm, và biên bản xử lý kỷ luật phải rõ ràng 

• Tham vấn luật sư: Nhất là khi sa thải, tái cấu trúc nhân sự hoặc xảy ra tranh chấp 

 Kết luận

Vi phạm pháp luật lao động tại Việt Nam có thể dẫn đến hậu quả pháp lý, tài chính và uy tín nghiêm trọng. Tuân thủ đúng quy định không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là nền tảng để xây dựng môi trường làm việc bền vững và hiệu quả. 

Le & Tran là một trong những hãng luật hàng đầu tại Việt Nam, với kinh nghiệm chuyên sâu trong lĩnh vực lao động, tư vấn tuân thủ và xử lý tranh chấp nhân sự. Chúng tôi hỗ trợ các doanh nghiệp trong và ngoài nước xây dựng hệ thống HR vững chắc và phòng tránh rủi ro pháp lý hiệu quả. 

Để được hỗ trợ pháp lý trong lĩnh vực lao động – việc làm, vui lòng liên hệ: info@letranlaw.com