Dù bạn là một doanh nghiệp đang tìm cách thực thi hợp đồng hay là một cá nhân đang bảo vệ quyền sở hữu tài sản, việc tiếp cận hệ thống tòa án dân sự Việt Nam là một thử thách lớn. Với các thủ tục chính thức, các cấp tòa án khác nhau và những yêu cầu nghiêm ngặt về chứng cứ, quy trình tố tụng dân sự tại Việt Nam không chỉ đòi hỏi kiến thức pháp lý mà còn yêu cầu chiến lược kỹ càng.

Khi các tranh chấp ngày càng trở nên phức tạp và mang tính chất xuyên biên giới, đối với các thực thể nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam, việc hiểu rõ quy trình từ nộp đơn kiện cho đến việc thi hành án trở nên vô cùng quan trọng. Bài viết này có vai trò như một hướng dẫn toàn diện giúp các cá nhân trong nước lẫn quốc tế điều hướng quy trình tố tụng dân sự tại Việt Nam một cách rõ ràng và tự tin hơn.

Khung pháp lý về kiện tụng dân sự tại Việt Nam 

Hệ thống kiện tụng dân sự tại Việt Nam được dựa trên Bộ luật Tố tụng Dân sự số 92/2015/QH13 dành cho việc giải quyết tranh chấp giữa các cá nhân, doanh nghiệp và tổ chức. Khung pháp lý này đặc biệt nhấn mạnh sự công bằng, minh bạch và hiệu quả xét xử. Tòa án được tổ chức theo một hệ thống cấp bậc như sau: 

• Tòa án Nhân dân cấp huyện: Xử lý phần lớn các vụ án dân sự sơ thẩm. 

• Tòa án Nhân dân cấp tỉnh: Xử lý các vụ án dân sự sơ thẩm phức tạp và phúc thẩm. 

• Tòa án Nhân dân cấp cao: Có quyền xét xử phúc phẩm 

• Tòa Án Nhân dân Tối cao: Cơ quan xét xử cao nhất và là tòa án phúc thẩm cuối cùng. 

Các tranh chấp dân sự phổ biến bao gồm tranh chấp hợp đồng, tranh chấp quyền sở hữu tài sản, vấn đề hôn nhân gia đình, thừa kế, và bồi thường thiệt hại. Cả Tòa án Nhân dân cấp cao và Tòa án Nhân dân Tối cao đều có thẩm quyền thực hiện thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. 

Ai có quyền khởi kiện dân sự? 

Pháp luật Việt Nam cho phép bất kỳ chủ thể nào có quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm hoặc phát sinh tranh chấp được quyền tiếp cận hệ thống tòa án để yêu cầu giải quyết. Quyền này áp dụng cho cả công dân, doanh nghiệp Việt Nam và cá nhân, tổ chức nước ngoài. Đối với nguyên đơn là người nước ngoài, họ phải tuân thủ đầy đủ các thủ tục pháp lý địa phương, thường bao gồm việc chuẩn bị thêm hồ sơ giấy tờ và dịch thuật sang tiếng Việt. Do đó, các tổ chức, cá nhân nước ngoài nên nhờ đến sự hỗ trợ của luật sư Việt Nam có kinh nghiệm để đảm bảo việc nộp đơn và tham gia tố tụng tại tòa án được thực hiện đúng quy định pháp luật. 

Bất kỳ cá nhân, tổ chức hay pháp nhân nào có lợi ích hợp pháp đều có thể nộp đơn kiện tại Việt Nam, bao gồm: 

• Công dân hoặc doanh nghiệp Việt Nam. 

• Cá nhân và doanh nghiệp nước ngoài, với điều kiện họ tuân thủ yêu cầu pháp luật địa phương. 

Trong đa số trường hợp, bên nước ngoài phải ủy quyền cho luật sư Việt Nam có giấy phép hành nghề để đại diện cho mình tại tòa. Việc tham gia tố tụng tại tòa án có thể được thực hiện bởi: 

• Đương sự tự mình tham gia tố tụng (trong các vụ việc đơn giản). 

• Luật sư Việt Nam có giấy phép hành nghề. 

• Đại diện hợp pháp (được ủy quyền bằng văn bản). 

Các giai đoạn của kiện tụng dân sự tại Việt Nam 

1. Nộp đơn kiện 

Nguyên đơn phải nộp đơn kiện kèm theo tài liệu cần thiết, bao gồm: 

• Đơn kiện nêu đúng sự kiện và căn cứ pháp lý. 

• Các chứng cứ và tài liệu liên quan. 

• Bằng chứng đã nộp án phí. 

Thẩm quyền của tòa án sẽ được xác định dựa trên bản chất tranh chấp và nơi cư trú của bị đơn. 

2. Xem xét và thụ lý vụ án 

Tòa án sẽ xem xét liệu đơn khởi kiện có đáp ứng đủ các điều kiện về hình thức hay không. Trong vòng 03 ngày làm việc kể từ ngày thụ lý vụ án, tòa án, viện kiểm sát và cơ quan thi hành án dân sự sẽ ban hành, tống đạt hoặc thông báo các văn bản tố tụng cho các bên và tiến hành lên lịch cho các thủ tục trước phiên tòa. 

3. Giai đoạn trước xét xử 

Giai đoạn này bao gồm: 

• Xem xét chứng cứ. 

• Hòa giải tại tòa (bắt buộc). 

• Chuẩn bị xét xử. 

Trong hầu hết các vụ án, hòa giải tại tòa là cần thiết trước khi xét xử. 

4. Phiên tòa xét xử 

Tại phiên tòa, ngoài các đương sự, còn có những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Những người này có quyền đưa ra yêu cầu độc lập hoặc tham gia tố tụng với tư cách đứng về phía nguyên đơn hoặc bị đơn. Họ có thể cung cấp bổ sung chứng cứ khi hội đồng xét xử yêu cầu và trình bày lập luận pháp lý trước hội đồng thẩm phán. Tòa án sẽ ra bản án dựa trên các tình tiết vụ việc, quy định pháp luật và chứng cứ đã được xuất trình. 

5. Phúc thẩm 

Nếu có hơn hai bên tham gia tố tụng, bao gồm: nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, không đồng ý với bản án sơ thẩm, thì họ có quyền kháng cáo trong thời hạn luật định. Thời hạn kháng cáo đối với bản án sơ thẩm là 15 ngày đối với Viện kiểm sát cùng cấp và 1 tháng đối với Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp, tính từ ngày tuyên án. 

Tòa án phúc thẩm chỉ xem xét những phần của bản án hoặc quyết định sơ thẩm mà có kháng cáo hoặc kháng nghị, hoặc các phần có liên quan trực tiếp đến nội dung bị kháng cáo hoặc kháng nghị đó. 

Hòa giải tại tòa trong các vụ án dân sự 

Hòa giải tại tòa không chỉ được khuyến khích mà thường là bắt buộc theo pháp luật Việt Nam. Các phiên hòa giải thường được tổ chức tại tòa án, dưới sự giám sát của thẩm phán, với mục tiêu giảm tải số lượng vụ án phải xét xử đồng thời mang đến cho các bên giải pháp giải quyết tranh chấp nhanh chóng và linh hoạt hơn. 

Phiên hòa giải do tòa án chủ trì là một phần bắt buộc của hầu hết các vụ án dân sự tại Việt Nam. 

Mục đích của hoạt động hòa giải bao gồm: 

• Khuyến khích các bên thỏa thuận, tự giải quyết tranh chấp một cách hòa bình 

• Giảm thiểu tình trạng tồn đọng và kéo dài thời gian xét xử 

• Tạo điều kiện để các bên giải quyết tranh chấp một cách bảo mật 

Nếu hòa giải thành công, tòa án sẽ ra quyết định công nhận thỏa thuận, và thỏa thuận đó có giá trị pháp lý ràng buộc. Trường hợp hòa giải không thành, vụ án sẽ được đưa ra xét xử. 

Thời hiệu khởi kiện dân sự 

Thời hiệu khởi kiện tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm tính chắc chắn về pháp lý cho các tranh chấp dân sự. Nguyên đơn phải thực hiện quyền khởi kiện trong thời hạn luật định để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tòa án sẽ không xem xét các yêu cầu khởi kiện vượt quá thời hiệu, trừ những trường hợp đặc biệt được pháp luật cho phép kéo dài hoặc tạm ngừng, chẳng hạn như sự kiện bất khả kháng hoặc hành vi gian dối khiến người bị xâm phạm quyền lợi không phát hiện ra hành vi vi phạm kịp thời. 

Pháp luật Việt Nam quy định thời hiệu khởi kiện khác nhau cho từng loại tranh chấp dân sự, cụ thể: 

• Tranh chấp hợp đồng: 3 năm kể từ ngày người có quyền khởi kiện biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm 

• Tranh chấp thừa kế: 10 năm kể từ ngày mở thừa kế 

• Tranh chấp về tài sản: Thời hiệu tùy thuộc từng loại vụ việc cụ thể 

Việc không khởi kiện trong thời hạn luật định có thể dẫn đến việc tòa án bác đơn, ngay cả khi yêu cầu của nguyên đơn có căn cứ pháp lý. 

Chứng cứ và nghĩa vụ chứng minh 

Nghĩa vụ chứng minh thuộc về bên đưa ra yêu cầu hoặc phản bác. Các hình thức chứng cứ có thể chấp nhận bao gồm: 

• Văn bản và hợp đồng. 

• Lời khai nhân chứng. 

• Ý kiến chuyên gia. 

• Kiểm tra thực địa hoặc chứng cứ vật chất. 

Tòa án có thể yêu cầu bổ sung chứng cứ nhưng thường sẽ dựa vào các chứng cứ mà các bên đã nộp 

Thi hành bản án dân sự 

Giai đoạn thi hành án dân sự tại Việt Nam có thể gặp nhiều khó khăn và mất nhiều thời gian. Cơ quan Thi hành án Dân sự chịu trách nhiệm thực hiện các bản án, quyết định của tòa án, nhưng trên thực tế có thể phát sinh nhiều trở ngại như khó xác minh tài sản, sự chống đối từ phía người phải thi hành án, hoặc chậm trễ về thủ tục hành chính. Các bên đương sự được khuyến nghị chủ động theo dõi quá trình thi hành án và có thể cần sự hỗ trợ pháp lý để thực hiện truy tìm tài sản, cưỡng chế thi hành án hoặc xử lý các hành vi cản trở thi hành án. 

Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, việc thi hành án được Cơ quan Thi hành án Dân sự thuộc Bộ Tư pháp thực hiện. Các bước thi hành án bao gồm: 

• Xác minh và kê biên tài sản 

• Buộc thi hành nghĩa vụ thanh toán hoặc thực hiện các nghĩa vụ khác 

• Giải quyết các tranh chấp phát sinh liên quan đến thi hành án 

Khó khăn thường phát sinh nếu bên phải thi hành án che giấu tài sản hoặc không hợp tác, có thể dẫn đến việc cần thực hiện thêm các biện pháp pháp lý bổ sung để đảm bảo quyền lợi của bên được thi hành án. 

Kết luận 

Kiện tụng dân sự tại Việt Nam là một quy trình mang tính hình thức nhưng đầy tinh vi, đòi hỏi kế hoạch pháp lý chiến lược và tuân thủ thủ tục nghiêm ngặt. Từ xác định tòa án có thẩm quyền đến quản lý chứng cứ, thời hạn và thực hiện bản án, mỗi giai đoạn đều chứa đựng rủi ro và cơ hội, đặc biệt là với các doanh nghiệp và cá nhân nước ngoài chưa quen thuộc với hệ thống pháp luật Việt Nam.  

Lê & Trần là công ty luật hàng đầu tại Việt Nam với chuyên môn sâu trong lĩnh vực kiện tụng xuyên biên giới, tuân thủ quy định pháp luật và tư vấn đầu tư nước ngoài. Chúng tôi chuyên hợp tác với các luật sư quốc tế để hỗ trợ khách hàng nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam và điều hướng các khung pháp lý phức tạp. Công ty chúng tôi được AmCham Vietnam, Lãnh sự quán Hoa Kỳ khuyến nghị và thường xuyên xếp hạng cao trong các bảng xếp hạng uy tín như Chambers, Legal500 và Benchmark Litigation về kiện tụng và giải quyết tranh chấp. 

Để nhận được sự tư vấn chuyên nghiệp, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua địa chỉ email info@letranlaw.com.